SARIKAMIŞ ŞEHİTLERİNİN 100.YILI

Bayram Ali KAVALCI(Sarıkamış)
Harp tarihine felaketli bir meydan mu¬harebesi diye geçen Sarıkamış Harekatı, kış şartlarında cereyan etmiş muharebe olarak, ayrıca sonuçları itibarıyla alınması gereken önemli ve çarpıcı dersleri de ihtiva etmesi nedeniyle Türk tarihinde önemli bir yer teşkil eder. Yavuz ve Midilli olayı ile 1'nci Dünya Harbi'ne katılışımızla, 1 Kasım 1914 tarihinden itibaren Rus-Kafkas ordusu Türk hududuna taarruza başladı.

Türk ve Rus orduları arasında 22 Kasım 1914'e kadar süren devre içerisinde Köprüköy ve Azap muharebeleri cereyan etmiş olup ileri geri hareketler halinde geçen bu muharebeler iki taraf için de kesin sonuçlu olmamıştır. Sarıkamış harekatının izahına geçmeden önce; bu harekatın cereyan ettiği harekat bölgesindeki arazinin yapısını, her iki tarafın lojistik durumu ve tertibatını incelemekte fayda vardır. Arazinin genel yapısı şu şekildedir: Bölgedeki en önemli mihver; Kuzeyde Allahuekber Dağları ve Çakırbaba Dağı ile Güneyde Aras Karasu silsilesi ile sınırlanmış olan Erzurum-Sarıkamış-Kars mihveridir. Kış şartları da dikkate alındığında Rus kuvvetlerinin kuzey yanlarını dayadığı bu bölgeden herhangi bir Türk taarruzu beklenmemesine neden olan arazi kesimi ise Allahuekber Dağları ve Batıya uzantısı olan Çakırbaba dağıdır.

Kış şartları da dikkate alındığında bu sarp arazi kesimi Ruslara Kuzey yanlarının emniyetli olduğu düşüncesini vermiştir. Kuzeyde çevirme harekatı ile baskın sağlanabilecek yaklaşma istikameti Erzurum-Tortum-Kale Boğazı-Oltu-Penek-Kosor, Boğazı-Sarıkamış mihveridir. Bu mihverin en büyük mahzuru Allahuekber dağlarının aşılmasıdır. Diğer istikamet ise Kosa-Partonos-Çakırbaba Dağı üzerinden geçerek bardız Sarıkamış'a uzanan yaya piyade, yük taşıyan hayvan ve dağ topçusunun geçişine elverişli olan yoldur. Bu istikametler kış şartlarında özel eğitime ve teçhizata sahip olmayan hiçbir birliğin bir çevirme manevrasına dayanama¬yacağı istikametlerdir.

Bu şartlarda Türk ordusunun lojistik destek ve teçhizat durumuna bakılacak olursa; Türk ordusunun Balkan harbindeki kayıpları bile henüz tamamlanamamıştı. Teçhizat ve donatım kış şartlarına uygun değildi. Birliklerin çoğunun üzerinde yazlık elbise vardı. Üstelik denetlemelerde başka birliklerden teçhizat alınıyor, birlikler komutanlara eksiksiz olarak gösterilmeye çalışılıyordu. Lojistik desteğe gelince, ordu için 88.000 ton hububat gerekli iken elde 1250 ton hububat vardı. Dolayısıyla askerler başlangıçtan itibaren hamur yemeye mah¬kum edilecekti. Bunun dışında Erzurum'da bile cepheye erzak nakleden kollar ancak 6-8 günde varabiliyordu. Rus ordusu ise, silah ve teçhizat bakımından daha üstün olup lojistik destek durumu iyiydi. Tarafların kuvveti ise şu şekildedir: Her iki tarafın muharebeden önceki tertibatı şu şekildeydi: Enver Paşa ve Gnkur. II. nci Bşk. Albay Hafız Hakkı Bey her ne pahasına olursa olsun Ruslara sürat¬le bir darbe indirmek ve yeni bir tanenberg yaratmak düşüncesindeydi. Rus Kafkas ordusunun zayıf ve özellikle çevirme manevralarına karşı çok hassas olduğu hakkında edinilen kanaatle, kuzeyden kuşatıcı bir manevra yapılmasına karar vermişlerdir. Plana göre, 11. nci Kor. ve 2. nci nizamiye süvari tümeni düşmanı cepheden tespit edecek, 9.ncu Kor. Çatak-Pitkir hattın dan kötek istikametinde, l0.ncu Kor. oltu üzerinden, Kor.k.lığına getirilen Albay Hafız Hakkı Beyin 9.ncu Kor.nun Bardız istikametine yürümesi, müteakiben 9.ncu ve l0.ncu Kor.ların Sarıkamış Selim-Sarıkamış hattına ilerlemesini ve geniş bir çevirme ile Kars yolunu kesmeyi içeren teklifi ve muharebenin cereyanı esnasındaki icraatı ile ordu en az 15 km. daha doğuya ve uzağa kaydırılmış ve ordu karlı Allahuekber dağlarında harekatı icraya zorlanmıştır. 3.ncü Kor. K. Hasan İzzet Paşa ve Kor. K.ları; 1. Hareket kabiliyetinden mahrumiyet, 2. Teçhizat ve ikmal maddelerinin noksanlığı,3. Dağ yollarının karla kaplı olmasıdır. Nedenleriyle, yapılacak harekatın neticesinin karanlık olduğu, başarısızlık halinde durumun çok kötü olacağı, kış taarruzunun yapılamayacağı düşüncesini taşıdıkları için, harekat öncesinde Enver Paşa tarafından görevlerinden alınmışlardır.

Enver Paşa'nın bizzat emir komuta ettiği harekat şu şekilde cereyan etmiştir. Birinci gün (22 Aralık 1914) :ikinci Kor. cephaneden taarruz ederken, 9.ncu Kor. Lafsor'a kadar uzanan ilk hedeflerini ele geçirdi. l0.ncu Kor. zorlukla Oltu batısı-Narman hattına ulaşabildi. İkinci gün (23 Aralık 1914) : Düşmanın 4 P.A. ile yapmış olduğu karşı taarruza karşı, l l.nci Kor.K. tüm kuvvetini mu harebeye soktu. Bu esnada 9.ncu Kor. Çatak Pitkir hattına vardı. 9.ncu Kor. birliklerine ikmalini mahallinden yapmaları, ve cephaneyi idareli kullanmaları emredildi. Diğer taraftan, sahra toplarından bazıları da aşırı soğuk ve kış şartları nedeniyle ileri götürülemiyordu. Böylece harekatın ikinci günü, ikmal ve ulaştırma güçlükleri başlamış bulunuyordu. l0.ncu Kor.K. çok soğuk ve karlı hava şartları altında yolsuz arazide gece ve gündüz yürüyerek,insanüstü bir gayretle Oltu'yu ele geçirmeyi başardı. Üçüncü gün (24 Aralık 1914): ll.nci Kor. cephesinde düşman karşı taarruzları devam etti. 9.ncu Kor. Bardiz'e vardı. l0.ncu Kor.30 ve 31.nci tümenleri ile kosor istikametinde stomin tugayının peşine takılması, bir tümeni ile Bardiz'a ilerlemesi emredildi. Bu Kor.nun büyük kısmı ile kosor istikametinde geniş bir kuşatmaya girişmesi kesin sonuç yerinde üstün muharebe gücü toplanmamasına ve geç kalınmasına ve netice olarak Sarıkamış felaketine neden olmuştur.

Dördüncü gün (25 Aralık 1914) : Düşman ll.nci Kor. cephesinde Sarıkamış'a doğru kuvvet çekmeye başladı. Çünkü 11.nci Kor. bu kuvveti tespit edememekteydi. 9.ncu Kor. ikmal ve ulaştırma zorlukları nedeniyle döküntü haline gelmekteydi. Sahra toplarını dahi yollarda bırakmıştır. Enver Paşanın l0.ncu Kor.nun kosor istikametinde ilerlediğinden haberi olmadığı gibi, aynı günün akşamı Kor.nun Beyköy hattında olacağını beklemekteydi. Oysa l0.ncu Kor. Kosor'dan Beyköy'e inebilmek için 3000m. yüksekliğindeki yolsuz bir kar çölü olan Allahüekber dağlarını aşmakla meşguldü. 9.ncu Kor.nun tek başına Sarıkamış'a müteaddit taarruzları başarısızlıkla sonuçlandı. Büyük kayıplar verilmiş ve 9.ncu Kor.nun mevcudu azalmıştı. Sonunda Enver Paşa taarruzun 9.ncu ve l0.ncu Kor.larca müştereken yapılmasını ve bunun içinde 9.ncu Kor.nun l0.ncu Kor.yu beklemesine karar verdi. l0.ncu Kor. Allahüekber dağlarında erimiş durumdaydı. Taburların mevcudu 150-200 kişiye inmişti. Enver Paşa'nın l0.ncu Kor.nun felaketli halinden haberi yoktu. 29 Aralık'ta 9.ncu ve l0.ncu Kor.larla yapılan taarruzlar 3 Ocak 1915'e kadar devam etti. 9.ncu Kor.nun 450, l0.ncu Kor.nun 1500-2000 kişilik bir kuvveti kalmıştı. Rus karşı taarruzunun başlamasıyla ordu ilk çıkış üslerine geri alınmıştır. Ülkemizin yaşadığı ve bu yıl bir asrı bulan en acıklı beyaz dramda olan Sarıkamış'ta şehit düşen binlerce Mehmetçiklerimizin ruhları şad, mekanları cennet olsun.  (Kaynak: Kars Valiliği)

Sarıkamış yolu,dönüş yok burdan.
Kaçmadı hiç kimse tipiden kardan.
Ayrıldı yiğitler anadan,yardan.
Gideni bir daha gören olmadı.