1874 yılında Rize’ de doğdu. 18 Eylül 1823 Tarihli Sultan 11. Mahmud’ un fermanı ile Rize Mültezimliği
Tuzcuoğlu Seyid Osman ve oğulları Tahir Ömer, Abdülhalit, Abdülaziz, Seyyid Abdülhamit, Abdülreşit, Ahmet Mikdat’a verilmişti. Babadan oğula intikal ederek gelen Rize Ayanlığı dolayısıyla Tuzcuoğullarının aynı zamanda asker toplama ve bu kuvvetlerle sınırların korunmasında ve asayişin sağlanmasında da görevli idiler. Tuzcuoğlu ailesinin mülkü olan ve Rize'de genel park olarak kullanılan yer deniz kıyısındaydı ve üzerinde yapılar vardı. Fakat Ruslar işgal sırasında iki kişilik küçük deniz uçaklarının yanaşabilmesi için bu binaları yıktılar ve burasını meydan haline getirdiler. Rize şehir merkezinde yer alan Tuzcuoğlu Memişağa Parkı Rizeli Tuzcuoğlu ailesinin evladı Memiş Ağa tarafından yıllar önce Rize Belediyesi’ne bağışlanmıştı. Tuzcuoğulları Rize için faydalı işlere imza atmış insanları yetiştiren bir ailedir. Bu yazımızda Rize ilinin ve ülkemizin kurtuluşuna gönül veren Tuzcuoğlu Halit Ağa ve Rize siyasetinin 1950 / 60’lı yıllarının renkli ismi Dursun (Tosun) Tuzcu’ya yer vereceğim.
GÖNÜLLÜ VATAN FEDAİSİ
Milli Mücadele döneminde Trabzon Müdafaa-i Hukuku Milliye Cemiyetinin Rize Şubesi’nde yer alan Tuzcuoğlu Halit Ağa, Sakarya’ ya gönderilecek gönüllülerin toplanması, donatılması ve götürülmesinde de birinci derecede rol aldı. Rize’den toplanan gönüllülerden bir grubun başında İzmit-Kandıra bölgesine giden Halit Ağa, 14 Mayıs 1921′ de kurulan 41. Alayda, İpsiz Recep Müfrezesi ile birlikte 3. Tabur olarak yer aldılar. 3.Tabur içinde bir birliğin komutanı olarak Sakarya savaşı ve Büyük Taarruza katılan Halit Ağa’nın, büyük cesareti ve kahramanlık gösterdi. Sakarya savaşı sırasında Yunan ordusuna geceleri sürekli baskın düzenleniyordu. Bu baskınlar için genellikle “ gönüllü fedai grupları” seçilirdi. Ancak bu işi en iyi bilen ve yapan da “Karadeniz uşakları” idi. 22 gün ve 22 gece aralıksız devam eden bu meydan muharebesinde dinlenmede bulunan Tuzcuoğlu Halit Ağa grubu, yine dinlenmede olan bir Yunan birliğini basmak için gönüllü oldular.
KİMSEYİ GERİDE BIRAKMADI
Keşif kollarının bildirdiğine göre bulundukları noktaya 500-600 m. mesafedeki Yunan birliğini basmak için Rizeli gönüllüler silahlarını kontrol edip helâlleşirler. Çete Yunanlıları baskına uğrattı. El bombası olanlar el bombalarını attı, olmayanlar mavzerlerini konuşturdu. Yunanlılar neye uğradıklarını şaşırdılar. Çok geçmeden başlayan karşı ateş üzerine çete çekilmeye başladı. Çeteden vurulanlar oldu. Komutanları Tuzcuoğlu Halit Ağa idi. Halit Ağa, yanında vurulan Karadenizli gönüllüleri orada bırakmadı. Yunanlılar vurulup yaralanan gönüllüleri çok ağır işkence ederek öldürüyor. “Bırak beni git Halit Ağa, beni taşıyamazsın. Yunan geliyor. Kendini kurtar” ısrarına rağmen Halit Ağa kimseyi geri de bırakmıyordu. Evet onlar arkadaşlarını cephede terk etmedi. Sırtlayıp götürdü. Yalnızca arkadaşlarını değil, ülkeyi milleti de...
Büyük Taarruza da katılan Halit Ağa zaferden sonra Rize’ ye döndü. 1936 yılında öldü. Mezarı Rize’ de aile kabristanlığındadır.
TUZCUOĞLU HALİT AĞA’DAN HATIRALAR
EŞKİYAYI ASKERE SEVK ETTİRİYOR KAHRAMAN YAPIYOR
93 Harbi’nin cereyan ettiği yıllar. 1877-1878 yılları. Rize bölgesinde eşkıyalar halkı çok rahatsız ediyor. Soygun olayları halkı iyice bezdirmiş durumda. Eşkıyalar halktan sürekli haraç alıyor. Zamanın yönetimi eşkıyalarla başa çıkamıyor, daha doğrusu eşkıyaları yakalayamıyor. Bu yüzden yönetim Halit Ağa'ya başvuruyor. O tarihlerde genç yaşta olan Halit Ağa, eşkıyaların yoğunlaştığı Kurayı Seba'ya bugünkü adıyla, İkizdere'ye gidiyor. Bölgede sözü geçen Ekşioğlu Hafız Nusreti buluyor. Onun vasıtasıyla eşkıyalarla bağlantı kuruluyor. Yapılan temaslar sonunda Hafız Nusret “Onları ben götürüp teslim edeyim ama, cezalandırmasınlar, askere göndersinler” diyor. Halit Ağa bu şartı zamanın mutasarrıfına intikal ettiriyor. Mutasarrıf şartı kabul ediyor; böylece anlaşma yapılır. 93 savaşı devam ediyor. Eşkıyalar Mehmet, Mehmet'in amca çocukları Hasan, Hüseyin kardeşler ve ötekiler Rus
sınırına, cepheye sevk ediliyor. Rus cephesinde, Hasan, Hüseyin kardeşler Ruslarla savaşıyor, büyük kahramanlık gösteriyorlar, Ruslara büyük zayiat verdiriyorlar. Savaş sırasında Hasan, Hüseyin kardeşler şehit oluyorlar. Şehit kardeşler Hasan, Hüseyin Borçka'da gömüldüler. İki şehit kardeşin mezarı bölgede ziyaret yeridir. Halk iki şehidin mezarını ziyaret eder.
Halit Ağa son yıllarda dünyadan elini eteğini çekmişti. Sakin bir hayat, yaşardı. 20-25 kadar küpeli keçisi vardı. Bu keçilerin çenelerinin altında aşağıya doğru uzamış küpeye benzer et parçaları olurdu. Halit Ağa bu keçileri çobanla birlikte gezdirir, otlatırdı. Gününü böyle geçirirdi.
RİZE’NİN MEŞHUR HALİT AĞA KİRAZI
Halit Ağa, İstanbul’dan, Beylerbeyi Sarayı'ndan Rize'ye bir kiraz fidanı getirdi, bahçesine dikti ve çoğalttı. Başkaları ondan, bu kirazdan fidan aldılar, bahçelerine diktiler. Böylece kiraz Rize'ye mal oldu. Bu kiraza Halit Ağa kirazı derler. Günümüzde bu kiraz Rize'de bu isimle anılır. Kirazın bir özelliği vardır. Sapıyla ucu arasında kahverengi bir çizgi bulunur. Bu çizgi başka kirazlarda yoktur. Bu kiraz günümüzde Rize'de Halit Ağa kirazı adıyla satılır.
RİZE SİYASETİNİN RENKLİ İSMİ: TOSUN TUZCU
Dursun Tuzcu Rize siyaset tarihinin renkli isimlerinden biridir. Demokrat Parti de sevilen çevresi olan bir insandı. Fiziki yapısından dolayı kendisi Tosun Tuzcu diye anılırdı. Demokrat Parti’nin Rize’de teşkilatlanmasında ve il yönetimlerinde görev yaptı. Dönemin Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes, Bakan Ahmet Tevfik İleri, Milletvekili Osman Kavrakoğlu’nun Rize seyahatlerinde mitinglerinde en ön tarafta yer alırdı.
TUCUOĞLUKONAĞI’NDA YAŞADI
1907 yılında Rize’de doğdu. Dedesi Tuzcuoğlu Hurşit, babası Hafız Hüsnü, annesi ise İsmail ağanın kızı Emine’dir. Mehmet Sabri, Nadide, Ali Rıza, İsmail Hakkı, Dursun (Tosun), Mürrüvet, Salihe, Gülizar, Hurşit, Merzuka isimli on kardeşli bir ailenin çocuğudur. Rize ilinin meşhur Tuzcuoğlu Konağı’nda yaşamıştır. Rize’de Beş Ev isimli kitabın yazarı Necati Şen kitabında yer verdiği beş evden biri Tuzcuoğlu Konağı’dır. Şen kitabın hazırlanması aşamasında Tosun Tuzcu’nun bilgilerinden yararlanmıştır. Ayrıca Mahmut Goloğlu, Erzurum Kongresi isimli eserinde Milli Mücadeleye güç katan Rizelilere yer vermiş, bilgileri Tosun Tuzcu’dan almıştır. 1979 yılında Rize’de vefat etmiştir.
*Kaynak
Erzurum Kongresi Mahmut Goloğlu Nüve Matbaası 1968
Rize’de Beş Ev Necati Şen Fono Matbaası 1967
Rize Tarihi Ali Taşpınar Şahıs Baskısı 2004
Rize Çayeli Hatıraları 1 Süleyman Kazmaz Birlik Matbaası 2010
*Kurtuluşuna gönül veren Tuzcuoğlu Halit Ağa’yı ve Rize siyasetinin renkli ismi Dursun (Tosun) Tuzcu’yu rahmetle anarken, bilgilere ulaşmama katkı sağlayan Ahmet Tuzcu kardeşime teşekkür ediyorum. Başta Rize’de sevilen sayılan ve esnaflık yapan Hasan Tuzcu ve Yavuz Tuzcu ağabeylerim başta olmak üzere Tuzcuoğlu aile bireylerine sağlık ve mutluluk diliyorum.
Fatih Sultan KAR / İST.
