Osmanlı İmparatorluğu döneminde vilayetlerin bir alt yönetim basamağı durumunda olan sancakların varlığına, 20 Nisan 1924 yılında çıkarılan bir kanunla son verilmiş ve bütün sancaklara (çok azı müstesna) vilayet statüsü kazandırılmıştır. Lazistan Sancağı da isim değişikliğiyle Rize Vilayeti adını almıştır. Bu vilayet Sarp sınır kapısından İyidere’ye kadar olan bütün sahil şeridini içine alıyordu. O dönemde Hopa kazasının Kemalpaşa, Arhavi ve Viçe nahiyeleri, Atina kazasının Ardeşen ve Hemşin nahiyeleri, Rize Merkez kazasının Mapavri, Karadere ve Kuraiseba nahiyeleri vardı. Artvin ayrı bir vilayet olarak kurulmuştu. Yeni kurulan bu vilayetin de Şavşat, Borçka ve Yusufeli olarak üç kazası bulunuyordu.
ARTİN RİZE’YE DÂHİL OLDU ÇORUH VİLAYETİ OLUŞTU
Vilayet taksimatında ikinci esaslı değişiklik, 20.05.1933 tarihli 2197 sayılı kanunda olmuştur. Kanun bazı vilayetleri ilga etmiş, bazılarını da birleştirerek tek vilayet haline getirmiştir. Kanunun vilayet değişikliklerini konu alan maddeleri şunlardır: Artvin ve Rize vilayetleri birleştirilerek merkezi Rize olmak üzere Çoruh Vilayeti teşkil edilmiştir. Artvin Vilayet merkez kazası mülhakatını ihtiva eden Artvin Kazası’nın merkezi haline konulmuştur. Bu düzenleme ile Rize ili sınırları içerisine dahil edilen Artvin, vilayet olma özelliğini yitiriyordu.
RİZE ARTVİN AYRILDI
Vilayet taksimatında, dönemin üçüncü ve son esaslı değişikliği 25.12.1935 tarih ve 2885 sayılı kanunla yapılmıştır. 4 Ocak 1936’da neşredilerek yürürlüğe giren kanunun vilayet teşkillerine ait maddeleri şunlardır: Borçka, Artvin, Şavşat kazaları ile Erzurum Vilayetleri’nin Yusufeli Kazası’nı ihtiva etmek ve merkezi Artvin olmak ve Çoruh Vilayeti adı ile anılmak üzere yeni bir vilayet kurulmuş ve bugünkü Çoruh Vilayeti’nin Rize ve Pazar kazalarından ibaret kalan kısmına merkezi Rize olmak üzere, Rize Vilayeti adı verilmiştir.
Kaynakça
Cumhuriyet Dönemi Rize Valileri Fatih Sultan Kar yayınlanmamış kitap çalışması
Yeşil Rize ve İli Abdullah Taymas Doğuş Matbaasın Ankara 1950
Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri
Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivleri
Türk Parlamento Tarihi Kazım Öztürk TBMM Vakfı Yayınları
Rize’nin Yönetim Tarihi Orhan Naci Ak Çınar Eğitim Yardımlaşma Derneği Yayını Rize 2008
Fatih Sultan KAR / İST.