Pazar Tarihi Kalesine sahip çıkmadı

Derleyen; Abdullah Uzun

Pazar ilçesi tarihi kaleleri, Köprüleri, Konakları, mezarlıkları ile ön plana çıkan çok önemli bir yerleşim alanıdır. Bu ilçede bilinenlerin dışında, bilinmeyen birçok tarihi eser vardır.

Bilinenler de ne yazık ki, korumaya alınmadığından zaman içinde yıkılmaya doğru hızla giderken, bilinmeyenler de kazılar, yeni yollar ve yerleşim alanlarının kurbanı oluyorlar.

Bu yerlerden biride Pazar ilçemizde Havalimanının bulunduğu TORDOVAT kalesidir. Sahip çıkılmadığından dolayı kalıntılarının bile ortadan kalkmaya başladığı bu esere oysa el atılsaydı. İlçe için Turizm açısından büyük bir kazanç olacağını düşünüyorum.

Sosyal Medya’da Rize Pazar Arşiv Ömer Toptaş tarafından yapılan paylaşımı görünce hem üzüldüm. Emde konuyu sıcak tutanlara teşekkür ettiğim kale ile ilgili ilk kez okuduğum bu yazıyı sizlerle paylaşıyorum. 

‘TORDOVAT KALESİ HAKKINDA BİLİNENLER’

Tordovat kalesi 527-565 yılları arasında Bizans imparatoru olan, Büyük Jüstinyan olarak bilinen 1.Justinianus  döneminde inşa edildiği düşünülmektedir.

 Tordovat isminin kökeni Theodoriada ismine dayanmaktadır. Theodoriada Laz kökenli Theodor adlı komutandan gelmektedir. Bu komutan 553-555 yılları arasında Persler ve Misimioanilere karşı yapılan savaşta ve 556 da Lazların Bizans’a karşı yaptığı ayaklandırmayı bastırmakla ünlenmiştir.

 Tordovat Kalesi Rize’nin Pazar ilçesinde, Rize-Artvin Havalimanının batı ucunda bulunan yöre halkı tarafından Laroz burnu olarak isimlendirilen yerde bulunmaktadır.

 Yöre halkında edinilen bilgilere göre kalenin sağlam kalıntıları 1957 yılına kadar iyi bir şekilde korunmuştur. Fakat 1957 yılında oto yol inşası sırasında kalenin sağlam kalan kalıntıları da ciddi oranda tahrip olmuştur. Çok azda olsa kaleden geriye kalan kalıntılar günümüze kadar ulaşmayı başarmıştır. 2011 yılında yapılan Sivrikale dere ıslahı çalışması sırasında Kaleye ait olduğu düşünülen bir tünel bulunmuştur. Ayrıca deniz suları altında kaleye ait olan bir tünelin bulunduğu söylenmektedir.

 Kale hem kara hem de deniz yolunu iyi bir şekilde kontrol eden bir alana kurulmuştur. Tordovat kalesi denizi,  Sivrikale köyünün geri kalan kısmını ve Pazar Kız Kulesini hakim bir konumdan çok net bir şekilde gözetlemektedir ve ayrıca 2022 yılında hizmete acılan Rize-Artvin havalimanını da hakim bir konumdan gözetlemektedir.

‘YÖRE HALKI KALEYİ NASIL BİLİYOR’

 Yöre halkı bu kaleyi Ceneviz Kalesi, Rum Kale, Zelenghi Kale ve Kalecik olarak adlandırılmıştır.

 1960’lı yıllara kadar ayakta kalan Tordovat Kalesi’nin kulesi üçten fazla kata sahipti. Üst katında kare planlı bir pencere, alt katında ise dışarıdan yuvarlak kemerli, içeriden dikdörtgen  planlı sonradan takviye edilmiş bir pencere bulunmaktadır.

 Kalenin bulunduğu alan kıyıdan 70 ile 100 metre yüksekliktedir. Bu kale Sivrikale nehrinin denize döküldüğü yerin sol tarafında yüksek bir burunun üzerine inşa edilmiştir.

‘DUVARLARI YOLA KURBAN GİTTİ’

 Kalenin ayakta kalan toplam alanı yaklaşık 1 hektardır. Bütün bu alan ağaçlar ve çalılarla kaplıdır. Yüzeysel incelemede yapı kalıntılarının temeline kadar tahrip olduğu görünmektedir. Nispeten daha iyi durumda olan kalıntılar kuzeydoğu kesiminde yer alır. Kale duvarları geç Roma döneminin karakteristiğini yansıtmaktadır. Bu bina  inçe bir kireç tabakası ve iyi işlenmiş kum taşı tuğlalarından inşa edilmiştir. Bu bölümde ayakta kalan duvarın maksimum yüksekliği 2.5 metredir. Görünüşe göre bu duvar köye giden oto yol sırasında yıkılmıştır.

 Kalenin incelemesinde seramik malzeme parçaları rastlanmıştır, solen tipi kiremit parçaları dikkat çekmektedir. Erken Roma ve genç Roma dönemi mimari karakteristiği tipleri mevcuttur.

 Kalenin Roma’nın son döneminde faaliyete geçtiği, Bizans’ın erken döneminde de varlığını sürdürdüğünü düşünüyoruz.

‘BURASI 7 ŞEHİT KARDEŞ DİYE ANILMAKTADIR’

 Tordovat Kalesinin bulunduğu alan Aziz Pharnakios’un martir edildiği alandır.Olay Hıristiyan Ortodoks kaynaklarında Yedi Şehit Kardeş diye anılmaktadır.

Bu görsele A.Bryer, D. Winfield, The Byzantine monuments and topography of Pontus eserinden ulaşılmıştır.

TORDOVAT KALESİ

ARAŞRIRAN-YAZAN : Samet MANİOĞLU

TORDOVAT KALESİ (SİVRİKALE )