Rize'nin Pazar ilçesi, köylerinde ve mezarlıklarında barındırdığı tarihi mezar taşları ile adeta bir açık hava müzesi niteliğinde. Osmanlı döneminden kalma, her biri ayrı bir sanat eseri ve tarihi belge niteliğindeki bu kitabeler, bölgenin geçmişine ışık tutuyor. Yapılan kapsamlı bir çalışma, Pazar'ın yüzyıllardır toprağın altında saklı kalan kültürel ve sosyal zenginliğini gün yüzüne çıkarıyor.
Pazar ilçesinin çeşitli bölgelerinde, özellikle Suçatı (Apso) Köyü ve Hazinedüzü Mezarlığı gibi yerlerde bulunan 17 adet mezar taşı incelenerek, Osmanlı döneminin farklı tarihlerine ait bilgiler derlendi. Bu mezar taşları, sadece vefat tarihlerini değil, aynı zamanda o dönemdeki unvanları, aile bağlarını ve hatta ölüm sebeplerini de günümüze taşıyor.
Tarih Yolculuğu: 18. Yüzyıldan 20. Yüzyıla İncelenen mezar taşlarının en eskisi 1716-1717 (Hicri 1129) yılına ait ve kırık bir kitabe ile Hatun ismini taşıyor. Bu mezar taşı, bölgedeki mezar kültürünün ne kadar köklü olduğunu gösteriyor. En yeni mezar taşı ise 1937-1938 (Hicri 1356) tarihli olup, Aziz Ağa'nın kızı Fatma'ya ait. Bu geniş zaman aralığı, Rize-Pazar'ın yakın geçmişine kadar uzanan bir tarihi belleğe sahip olduğunu kanıtlıyor.
Taşlara Kazınan Hikayeler Her mezar taşı, kendi dönemine ait bir hikaye fısıldıyor.
Ali Beşe'ye ait 1742-1743 (Hicri 1155) tarihli mezar taşında, "düşman elinden bıçakla şehit olan" bir kişinin trajik öyküsü anlatılıyor. Bu kitabe, dönemin zorlu ve çatışmalı koşullarına dair nadir bir belge niteliğinde.
1748 (Hicri 1161) tarihli Murtaza Çavuş'un mezar taşında ise "Alemlere rahmet durağına Fatiha okunsun" anlamına gelen dua, dönemin güçlü dini inancını ve ahiret düşüncesini yansıtıyor.
Mezarları belgelenen diğer önemli isimler arasında; 1759-1760 (Hicri 1173) yılında vefat eden Mustafa Çelebi, 1794-1795 (Hicri 1209) tarihli İbrahim Ağa ve 1893-1894 (Hicri 1311) tarihli Mehmedağazade Ali Raif Efendi yer alıyor.
Sanatsal ve Kültürel Değer Mezar taşlarındaki başlıklar ve motifler de ayrı birer kültürel zenginlik sunuyor. Bazı mezar taşlarında sarık figürleri, bazılarında ise ay ve yıldız gibi semboller yer alıyor. Bu detaylar, vefat eden kişinin sosyal statüsü, mesleği ve dönemin sanat anlayışı hakkında önemli ipuçları veriyor. Kitabelerdeki hat sanatı örnekleri, taş işçiliğinin bölgedeki yüksek seviyesini gözler önüne seriyor.
Koruma ve Bilinçlendirme Çağrısı Bu mezar taşları, sadece vefat edenlerin anısını yaşatmakla kalmıyor, aynı zamanda tarihçiler, sanat tarihçileri ve sosyologlar için de eşsiz birer kaynak teşkil ediyor. Bölgede devam eden bu belgeleme çalışması, bu tarihi eserlerin önemine dikkat çekmeyi ve korunmaları için bir farkındalık oluşturmayı amaçlıyor.
Pazar'ın taşlara yazılı bu sessiz tarihi, yapılacak yeni araştırmalarla daha da zenginleşecek ve gelecek nesillere aktarılmaya devam edecek. Bölge halkının ve yerel yönetimlerin bu kültürel mirasa sahip çıkması, Pazar'ın tarihi kimliğinin korunması için büyük önem taşıyor.
MURAT ÜMİT HİÇYILMAZ
