MURAT ÜMİT HİÇYILMAZ
Pazarlıların çoğu kez dikkatinden kaçan bir mevzu var. Pazar ile ilgili bir yanlış bilgiyi daha inşallah açığa kavuşturmuş olacağız. İlçemiz ile ilgili yine resmi sitelerde yayında bulunan ve Pazar Tarihçesi adı altında ahalinin önüne sürülen bir takım bilgilerin de gerçeklerden uzak olduğunu bu köşede 13 Haziran 2013 tarihli yazımızda kaleme almıştık. Şimdi de Pazar Belediyesi ile Pazar Kaymakamlığı teşkilatlarının kuruluş tarihleri arasındaki farkı irdeleyeceğiz.
Dikkatli gözler Pazar Belediyesinin kuruluşu olarak 1854; Pazar Kaymakamlığının kuruluş tarihi olarak 1864 tarihlerinin ortalıkta dolaştığını, hatta bu tarihlerin kurum logolarına dahi işlendiğini fark etmiştir. Bu tarihlerin ne derece gerçeği yansıttığını tespit edebilmek için Osmanlı İmparatorluğunun Tanzimat sonrası yayınladığı idari nizamnameleri incelemek gerekir.
Taşra teşkilatının daha doğru ve kolay yönetilmesi amacıyla ve Avrupa’daki benzer uygulamalar örnek alınarak yayınlanan bu nizamnamelerden en önemlisi 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesidir. Öncelikle Tuna vilayetinde tatbik edilen bu nizamname ile “eyalet” yerine “vilayet” kurulmuş, daha doğrusu günümüzdeki il teşkilatının temelleri atılmıştır. Ayrıca idari yönetimle yargı birimi birbirinden ayrılmıştır. Kazaların yönetimi önceden “kaza müdürü” tarafından idare edilirken bu nizamname ile kazaların yani ilçelerin yönetimi “kaymakam” ve “kaza idare meclisi”ne devredilmiştir. Yani buradan anlaşılacağı üzere “kaymakamlık” makamı 1864 nizamnamesi ile ortaya çıkmıştır. Pazar Kaymakamlığı logosunda 1864 tarihinin bulunması bu yüzdendir. Ancak 1864 Nizamnamesinin tüm ülkede uygulanması 17 Mart 1867 tarihli beyanname ile gerçekleşmiştir. Bu açıdan Atina Kazasında kaymakamlık makamının fiili olarak hayata geçiş tarihini 1867 olarak kabul etmemiz gerekecektir. Ancak diğer taraftan söz konusu nizamnamelerden önce de Atina yerleşim yeri “kaza” olarak idare ediliyordu ve kaymakam yerine başında kaza müdürü bulunuyordu. Meseleye bu açıdan bakılırsa çok eski bir kaza merkezidir. Kazanın başındaki ismin kaymakam, kaza müdürü ya da kadı olmasının çok da önemli olmadığı kanaatindeyim.
Meselenin belediye boyutuna bakarsak 1854 tarihinin tamamen gerçeği yansıtmayan bir tarih olduğu ortadadır. 1854 tarihinde Avrupa’daki örnek uygulamalardan esinlenerek yayınlanan nizamname ile belediyecilik teşkilatının kurulması ile ilgili ciddi adımlar atılmış, 1867 Nizamnamesi ile de 16 maddelik talimatname yayınlanmıştır. İlk somut uygulamalar ise İstanbul’un bazı ilçelerinde tatbik edilmiştir. Taşradaki il ve kazalarda belediye teşkilatının ve belediye meclislerinin kuruluşu 1871 tarihli nizamname ile yürürlüğe konulmuştur. Pazar ilçesinde de 1870 yılında alt yapı oluşturulmuş, 1871 yılında ise ilk belediye başkanı atanarak belediye teşkilatı aktif hale getirilmiştir. 1871 yılında kurulan Atina Belediyesinin ilk başkanı Baltazade Hacı İsmail Ağa, belediye meclisi üyeleri ise Seydizade Ahmet Ağa, Hortoloşoğlu Ahmet Ağa, Naiboğlu Mustafa Efendi, Miktat Yazıcı, Mustafa Yazıcı ve Karakuş Ağa adlı kimselerdir.
Sonuç olarak fiiliyatta Pazar Kaymakamlık müessesesinin 1867 yılında; Pazar Belediyesi teşkilatının da 1871 yılında faaliyete geçtiklerini söyleyebiliriz.
